İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi MONIAC Milli Gelir Hesaplama Makinesi ve Simülasyonu Tanıtım Toplantısı, 2 Ekim 2018 tarihinde İÜ Rektörlük Binası Doktora Salonu’nda gerçekleştirildi.

Toplantı saygı duruşu ve İstiklal Marşı’nın okunması ile başladı. Toplantıda İÜ Rektör Yardımcısı Prof. Dr. Sedat Murat ve İÜ İktisat Fakültesi Dekanı Prof. Dr. Haluk Alkan konuşma yaptılar.

“MONIAC Bilim Tarihi Açısından Önemli Bir Buluştur”

İÜ İktisat Fakültesi Dekanı Prof. Dr. Haluk Alkan gerçekleştirdiği açılış konuşmasında, “Sosyo-ekonomik olayların tabiat kanunlarından farklı özelliklere sahip olduğu, bu nedenle onun fen bilimleri gibi ele alınamayacağını öne süren yaklaşımlar olduğu gibi, bunun aksine sosyal olgunun er ya da geç tabi olduğu dinamiklerin belirleneceği ve fen bilimlerindekine benzer bir değişimin bu alanda da yaşanacağı 18. yüzyıldan günümüze dek tartışılan konulardan birini olmuştur. Bu tartışmaların da etkisiyle bilimsel gelişme sürecinde sosyo-ekonomik olayları anlaşılabilir modellerle açıklama girişimleri hep vardır. Bu girişimlerden birisi hiç şüphesiz ‘MONİAC Milli Gelir Hesaplama Makinesi’dir. Bu makine mühendislik bilgisi ile ekonomik ilişkileri açıklamaya çalışan bir model olarak bilim tarihi açısından bir değer ve ekonomi eğitimi için çok açıklayıcı önemli bir buluştur. Dünyada sayılı örneği bulunan ve çok azı çalışan bu makineyi tekrar çalışabilir vaziyete getiren ve emeği geçen herkese çok teşekkür ederim” dedi.

“İleride Bir İktisat Müzesi Kurulursa Müzemizin Baş Unsurlarından Birisi Bu Makine Olacak”

İÜ Rektör Yardımcısı Prof. Dr. Sedat Murat “Bu makinenin ülkemize getirilmesinde, iktisat bilimine katkı sağlar bir hale gelmesinde emeği geçen bütün hocaları rahmetle anıyorum. Bu makine ve diğer benzer değerler bizim bir araya gelmemize, birbirimize daha yakın olmamıza vesile olacaktır. Bir sinerji meydana getirecektir. Eğer ileride bir iktisat müzesi kurulursa müzemizin baş unsurlarından birisi bu makine olacaktır. Hayırlara vesile olması dileğiyle” ifadelerini kullandı.

İÜ Rektör Yardımcısı Prof. Dr. Sedat Murat’ın konuşmasının ardından MONİAC tanıtım videosu izlendi. Tanıtım videosunun ardından Proje Sorumlusu ve İÜ İktisat Fakültesi Dekan Yardımcısı Prof. Dr. Nazan Susam MONİAC Milli Gelir Hesaplama Makinesinin ortaya çıkışı, çalışma prensibi ve İstanbul Üniversitesine gelişi hakkında detayları katılımcılarla paylaştı.

Toplantıda MONİAC’ın İstanbul Üniversitesi’ne getirilmesini sağlayan Prof. Dr. Besim Üstünel’in eşi Gülen Üstünel, İş Bankası İş Sanat Genel Müdürü Zuhal Üreten, MONİAC Proje Ekibi Matletik yazılım adına Prof. Dr. Enis Sınıksaran’a plaket verildi. Ayrıca İktisat Fakültesi'ne olan desteklerinden dolayı İstanbul Büyük Şehir Belediyesi Belediye Başkanı Baş Danışmanı Prof. Dr. Erman Bület Tuncer, Ziraat Bankası Emekli Bölge Müdürü Hüsnü Karaman, Ziraat Bankası Sigorta ve Emeklilik Pazarlama Müdürü Kürşat Köz'e plaket verildi.

Toplantı İktisat Fakültesi Dekanlık katında makinenin çalıştırılmasının ardından sona erdi.

MONIAC Milli Gelir Hesaplama Makinesi Nedir?​

A.W. Phillips 1914 yılında Yeni Zelanda’da doğmuştur. Ortaöğrenimini Yeni Zelanda’da tamamladıktan sonra Avustralya’ya giderek burada çeşitli işlerde çalışmıştır. 1937 yılında Çin’de yaşamaya başlayan Phillips, Japonya ile Çin arasında yaşanan sorunlar nedeniyle, Sibirya tren hattı üzerinden İngiltere’ye giderek oraya yerleşmiş ve İngiltere’de elektrik mühendisliği eğitimi almıştır.

Phillips, II. Dünya Savaşı’nda İngiliz Hava Kuvvetleri’ne katılmış, savaşın sona ermesiyle, 1946 yılında, Yeni Zelanda ordusu tarafından verilen bir burs ile London School of Economics’de (LSE) sosyoloji eğitimi görmüş, ayrıca ekonomi alanında bazı dersler almıştır.

Phillips, iktisat literatürüne kazandırdığı, işsizlik ve enflasyon arasındaki ilişkiyi modelleyen Phillips Eğrisi analiziyle bilinmektedir. Bunun yanı sıra, elektrik mühendisliği altyapısı, klasik kontrol teorisini ekonominin çeşitli alanlarında görülen sorunlara yöneltmesine de olanak tanımıştır. Bu şekilde, optimizasyon, parametre tahmini gibi kontrol ve sistem dinamiğinde yeni gelişmeleri de ekonomi alanında kullanma olanağı doğmuştur.

Bu bağlamda, 1949 yılında Phillips Makinesi olarak da bilinen ve yurtiçi nakit akışını modelleyen MONIAC’ı (Monetary National Income Analog Computer) icat etmiştir.

Phillips, bu makine ile iktisadi değişkenlerde meydana gelen değişikliklerin, sistemde yarattığı etkileri, iktisatçı olmayanların da anlayacağı şekilde sunmaya çalışmıştır.

MONIAC’ın Çalışma Prensibi

Makro ekonominin hidro-mekanik modeli olarak tanımlanan MONIAC, suyun sert plastik tanklar ve tüpler yoluyla pompalandığı bir sistem olarak kurgulanmıştır. Makine çalıştırıldığında, renkli su şeffaf borulardan geçerek tanklara ulaşmaktadır. Bu tanklarla hanehalkı, firmalar, devlet, ihracat ve ithalat kesimleri gösterilmektedir. Bu kesimlerin iktisadi kararları ve faaliyetleri, suyun makineyi dolaşımı sırasında izlenmekte, gelir harcama akımından sızıntılar ve akıma katkılar olarak da ayrıştırılabilmektedir. Makinede bulunan makaralar ve ayarlanabilir metal uzantılar, su seviyesinin ve akışının düzenlenmesine yardımcı olmakta, bu da döviz kuru, faiz ve vergi oranlarının sisteme girmesini olanaklı kılmaktadır.

Makine, toplam talep unsurlarından biri değiştiğinde ilgili denklemleri eşzamanlı ve iteratif olarak çözüp sistemi yeni bir dengeye taşıyabilecek özelliklere sahiptir. Böylece iktisat politikalarının ekonomi üzerindeki etkisini izlemeyi ve farklı iktisadi kuramları kavramayı kolaylaştırmıştır.

Eğitim Aracı Olarak MONIAC

Ekonominin dinamik işleyişini kolay ve grafiksel olarak açıklamayı amaçlayan makine, basit parasal modele ilişkin diferansiyel denklemlerin çözümünü temel alan bir görsel simülasyon sunmaktadır. Analog bir bilgisayar olarak da düşünülebilecek makinenin, makro ekonomik sistemi farklı bilgi düzeyine sahip insanlara açıklamadaki üstünlüğü, bir eğitim aracı olarak da kullanılmasına yol açmıştır. Bu özelliği nedeniyle çeşitli üniversitelerden, kamu kurumları ve merkez bankalarından makineyi kendi bünyelerinde de bulundurmak için talepler gelmiştir.

Ford Otomotiv Fabrikası, Londra Bilim Müzesi, Melbourne Üniversitesi, Leeds Üniversitesi, Rotterdam Üniversitesi, Cambridge Üniversitesi, Yeni Zelanda Merkez Bankası ve İstanbul Üniversitesi’nin de aralarında olduğu 13 kurum ve üniversitede makinenin değişik versiyonlarının bulunduğu bilinmektedir.

MONIAC İstanbul Üniversitesi’nde

MONIAC, İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi öğretim üyelerinden Prof. Dr. Besim Üstünel’in çabalarıyla, 1950’li yıllarda Prof. Dr. Refii Şükrü Suvla’nın dekanlığı döneminde, Türkiye’ye getirilmiştir. Prof. Dr. Besim Üstünel, bu makine ile LSE’de doktora eğitimini gördüğü yıllarda tanışmış, makinenin bir örneğinin İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi’ne getirilmesini sağlamış ve üniversitede öğretim üyesi olarak bulunduğu yıllarda derslerinde kullanmıştır.

MONIAC, halen İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi envanterlerine kayıtlıdır. Türkiye İş Bankası’nın 2017 yılında verdiği sponsorluk desteği ile İstanbul Üniversitesi’nde Uzman Fizikçi Adem Soylamış tarafından tamir edilerek tekrar işler hale getirilmiştir.

İktisat Fakültesi’nde bulunan makine, şu an dünyada çalışır halde bulunan dört makineden biridir. İktisat Fakültesi, makineyi iktisat eğitiminde yeni eğitim-öğretim teknolojilerinin kullanımı için de bir adım olarak görmekte ve bu teknolojilerin adaptasyonu için yeni projelerin gelişimini desteklemektedir. Makine şu an İktisat Fakültesi Dekanlık katında sergilenmektedir.

Haber: Ebru SÖNMEZ
İÜ Basın ve Halkla İlişkiler Müdürlüğü